📌 Verborgen maatschappelijke kosten van digitalisering
1. Digitale uitsluiting van burgers
- Afhaken van mensen zonder of te weinig digitale vaardigheden of toegang tot digitale middelen (niet alleen oudere mensen, laaggeletterden, mensen in armoede maar ook steeds meer middenklasse).
- Verlies van autonomie en participatie aan samenleving.
- Onrechtvaardige behandeling of ongelijkheid bij toegang tot rechten en diensten.
2. Verlies aan vertrouwen in overheid of instellingen
- Burgers ervaren digitale overheidsdiensten als “afstandelijk” of “onmenselijk”.
- Perceptie van een ‘roverheid’ die data gebruikt voor controle i.p.v. dienstverlening.
- Vergroot wantrouwen bij steeds groter deel van de bevolking, zeker bij kwetsbare groepen.
3. Toename van digitale fraude en cybercriminaliteit
- Slachtoffers van phishing, identiteitsdiefstal of misleiding via valse websites.
- Moeilijkheden om schade te verhalen of te begrijpen wat er misliep.
- Hogere maatschappelijke kosten voor handhaving, justitie, en ondersteuning van slachtoffers. Als de Waalse overheid al plat gelegd wordt (met alle kosten voor de belastingbetaler), hoe zouden bedrijven en burgers zich nog veilig voelen?
4. Verlies aan informele controlemechanismen
- Vroeger kon een loketbediende onregelmatigheden detecteren.
- Nu worden fouten pas zichtbaar na automatische verwerking of een klacht.
5. Mentale belasting & stress
- Permanente druk om alles “juist” te doen (bankzaken, overheidsdocumenten, belastingaangifte).
- Angst om fouten te maken door onduidelijke digitale processen.
Verborgen kosten voor organisaties
1. Verlies van klanten, leden of gebruikers
- Gebruikers die afhaken omdat digitale drempels te hoog zijn (moeilijke login, verplichte apps, enz.).
- Minder inclusieve dienstverlening ➝ verlies van marktaandeel of legitimiteit.
2. Tijdverlies aan administratie en ‘digitale rompslomp’
- Werknemers verliezen veel tijd met opzoeken van protocollen, logins, wijzigingen in platformen.
- Interfaces veranderen sneller dan de opleiding of documentatie.
3. Beveiligings- en privacyrisico’s
- Onvoldoende bescherming tegen hacking, ransomware, datalekken.
- Verlies van vertrouwelijke gegevens ➝ juridische aansprakelijkheid & reputatieschade.
4. Verlies van knowhow en relationele kennis
- Digitalisering verdringt informele kennis van medewerkers (klantenbinding, menselijke signalen herkennen).
- Automatisering leidt tot ‘deprofessionalisering’ van contactfuncties.
5. Hoge IT-kosten zonder garantie op efficiëntie
- Complexe systemen vereisen voortdurende updates, licenties, consultants.
- Systeemfouten leiden tot stilstand of manueel herstelwerk (bijv. na migratieproblemen).
6. Arbeidsvervreemding
- Werknemers voelen zich “robotjes” die protocollen volgen i.p.v. betekenisvol werk te doen.
- Moeilijk om verantwoordelijkheid op te nemen als systemen alles bepalen.
🎯 Stakeholders en hun gevoeligheden
| Stakeholder | Gevoelig voor |
|---|---|
| Kwetsbare burgers | Toegankelijkheid, ondersteuning, menselijke behandeling |
| Beleidsmakers | Sociale rechtvaardigheid, kostenefficiëntie |
| Organisaties & bedrijven | Reputatie, efficiëntie, klanttevredenheid |
| Werknemers | Werkdruk, opleiding, autonomie |
| Juridische actoren | Aansprakelijkheid, privacywetgeving (GDPR, AVG) |
Mogelijke referenties
- Digitaal Inclusieve Samenleving – Vlaamse Regering
https://www.vlaanderen.be/digitaal-inclusieve-samenleving - Barometer Digitale Inclusie – Koning Boudewijnstichting
https://www.kbs-frb.be/nl/barometer-digitale-inclusie - Rapport Digitale Overheid – Europese Commissie
https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/digital-public-services - TNO rapport “Onbedoelde gevolgen van digitalisering”
https://www.tno.nl/nl/aandachtsgebieden/digitale-samenleving
Laat gerust weten als je dit wil omzetten in een template voor beleidsadvies of presentatie.
Gevaar:
- Steeds meer burgers én ondernemers dreigen bij de volgende verkiezingen te kiezen tegen bestaand beleid en voor totaal iets anders.
Iedereen weet ondertussen waar dit toe kan leiden.
